Nog nooit zag de VS een verkiezingscampagne als het afgelopen jaar. Eén kandidaat werd halverwege de race door zijn eigen partij ingewisseld, de andere was tot twee keer doelwit van een aanslag. En al die tijd bleven de peilingen ongemeen spannend.
Vanaf middernacht lopen de uitslagen binnen, maar of we ook echt binnen enkele uren al de definitieve uitslag zullen kennen is een groot vraagteken. Een overzicht van wat je kunt verwachten.
Het Amerikaanse kiessysteem is voor buitenstaanders iedere vier jaar weer even wennen. In de belangrijkste democratie ter wereld bepaalt niet de meerderheid van de kiezers wie er wint, maar een ingewikkeld kiescollege.
Daarin zijn burgers vertegenwoordigd op basis van de bevolkingsaantallen per staat: grote staten als Californië en Texas hebben respectievelijk 54 en 40 kiesmannen, kleinere als Alaska of Delaware maar drie. In totaal zijn er 538 kiesmannen (een kiesman kan natuurlijk ook een vrouw zijn). Een meerderheid van de helft plus één is voldoende voor de overwinning: 270.
Doordat alle kiesmannen van een staat bijna altijd worden toegekend aan de kandidaat die daar de meeste stemmen haalt (Nebraska en Maine zijn de uitzondering), valt van tevoren al grotendeels te voorspellen welke staten naar welke kandidaat gaan: een Republikein zal bijvoorbeeld weinig kans hebben in Oregon, en van Wyoming heeft een Democraat niets te verwachten. Dit zijn de zogenoemde safe states. Feitelijk bepalen daardoor de staten waar de uitkomst nog niet vaststaat de winnaar, de swing states.
Correspondent Marieke de Vries legt het systeem uit:
Welke staten precies een swing state zijn verschilt per verkiezing, bijvoorbeeld door veranderingen in de samenstelling van de bevolking. Dit keer geldt de kwalificatie voor zeven staten: Wisconsin, Michigan, Pennsylvania, Georgia, North Carolina, Nevada en Arizona.
Blue wall en Sun beltDe eerste drie worden samen wel de Blue wall genoemd, de verdedigingslinie die een Democraat moet opwerpen tegen een Republikeinse overwinning. De industriële staten golden lang als een zekere buit voor de Democraten omdat die partij hier onder de industriearbeiders altijd populair was. In 2016 wist Trump ze echter af te snoepen van Clinton met beloftes meer te doen voor de binnenlandse werkgelegenheid.
Biden herwon de staten in 2020, maar de marges waren zo klein dat algemeen wordt aangenomen dat Trump hier nog altijd een kans maakt. Slaagt Harris erin Bidens resultaat te herhalen, dan heeft ze het minimale aantal kiesmannen binnen om te winnen. Wint Trump ze alle drie dan zou dat nog niet perse voldoende zijn om de 270 te halen.
Trump lijkt er in de Sun Belt net iets beter voor te staan, de warmere zuidelijke staten waar Republikeinen het traditioneel beter doen. Toch zal hij zelfs als hij de vier Swing States hier allemaal binnenhaalt nog een van de Blue wall-staten moeten zien te pakken. Met alleen winst in Georgia, North Carolina, Nevada en Arizona verliest hij met de kleinst mogelijke marge van 268 kiesmannen.
Doordat de VS zo'n groot land is en verschillende staten allerlei eigen kieswetten volgen, sluiten de stembureaus op een dozijn verschillende tijdstippen. Wanneer de uitslagen binnendruppelen is daarnaast ook nog afhankelijk van een hoop plaatselijke factoren.
In Indiana en Kentucky gaan de eerste stemlokalen dicht om middernacht Nederlandse tijd. Een uur later komt daar Georgia als eerste swing state bij, samen met South Carolina, Vermont, Virginia en een groot deel van Trumps eigen Florida. Omdat die staat verdeeld is over twee tijdzones volgt de rest pas een uur later. In de tussentijd komt om 01.30 uur nog swing state North Carolina voorbij, samen met West Virginia en Ohio, thuisstaat van Trumps running mate J.D. Vance.
Om 02.00 uur volgt de grootste golf aan staten, met sluitingen in (delen van) 22 staten, inclusief de swing states Pennsylvania en Michigan. Rond 06.00 uur zijn bijna alle staten klaar, al is er in Alaska één piepklein eilandje in de Beringzee hekkensluiter om 07.00 uur.
UitslagenHoe snel dit zich allemaal zal vertalen in prognoses en uitslagen is afwachten. Er is geen centraal kiescomité dat uitslagen bekendmaakt, Amerikaanse media zullen op basis van eigen exit polls en gedeeltelijke resultaten zelf analyseren of ze een call willen geven voor een staat of besluiten dat die toch nog too close to call blijft. Bij safe states zal dat besluit sneller vallen dan bij de swing states.
Het is daarbij belangrijk niet te snel conclusies te trekken op basis van vroege resultaten. Het meer Democratische oosten van Florida sluit bijvoorbeeld een uur voor het Republikeinse westen, met als gevolg dat een aanvankelijke voorsprong van Democraten snel kan verdampen. Dat fenomeen staat bekend als een Blue mirage, een Democratische luchtspiegeling, omdat de realiteit anders lijkt dan de uitslag feitelijk is.
Het Republikeinse evenbeeld daarvan is de Red mirage, waarbij een ogenschijnlijk voordeel voor die partij uiteindelijk in rook opgaat. Dat kan bijvoorbeeld gebeuren in staten als Pennsylvania, Georgia en Michigan, waar poststemmen als laatste worden geteld. Omdat Democraten meer gebruikmaken van die mogelijkheid, hoeft een goed begin voor de Republikeinen hier nog geen overwinning te voorspellen.
Twijfel zaaienDeze dynamiek van het tellen kan van groot belang zijn vannacht, omdat Trump het in 2020 gebruikte om de einduitslag in twijfel te trekken. "Dit is beschamend voor dit land", zei hij toen hij 'ineens' een achterstand opliep in Pennsylvania en Michigan. "We stonden op het punt deze verkiezing te winnen. Eerlijk gezegd hebben we deze verkiezing gewoon gewonnen", was toen zijn reactie en nog altijd weigert hij ronduit zijn verlies te erkennen.
Vier jaar geleden, toen de pandemie het stemmen en tellen bemoeilijkte, durfden media pas op de zaterdag na de verkiezingen Joe Biden tot winnaar uit te roepen. Toen werd duidelijk dat die in Pennsylvania niet meer in te halen viel.
Weken wachten?Hoelang dit keer de uitslag op zich zal laten wachten hangt van veel factoren af. Zo hebben tientallen miljoenen Amerikanen al per post gestemd maar worden die in bijvoorbeeld Pennsylvania pas geteld als de stemlokalen dicht zijn. Doordat de marges in peilingen zo klein lijken, kan dat trage proces het vaststellen van een einduitslag vertragen.
Hertellingen kunnen bovendien die vertraging in sommige staten doen oplopen naar weken. Als juist die staat nodig is om tot 270 te komen, zal het geduld nog lang op de proef worden gesteld.
nos.nl