Straks om 11.00 uur spreekt president Zelensky van Oekraïne via een videoverbinding het Europees Parlement toe. Een extra vergadering: het is duizend dagen geleden dat Rusland de grootschalige invasie tegen Oekraïne begon. In Brussel is iedereen benieuwd: welke toon slaat Zelensky aan, wat wordt zijn belangrijkste boodschap?
Want zijn toespraak komt op het moment dat door de hoofdrolspelers hardop gesproken wordt over een staakt-het-vuren tussen Rusland en Oekraïne. Op het diplomatieke vlak is veel beweging.
Zelensky sprak in een interview dit weekend over een einde aan de oorlog in 2025, de Duitse bondskanselier Scholz belde voor het eerst in ruim twee jaar met de Russische president Poetin en na maandenlang aandringen uit Kyiv lijkt Amerika toestemming te geven om langeafstandsraketten in te zetten, waarmee Oekraïne doelen diep in Rusland kan bereiken.
De veranderde koers komt niet uit het niets. Met de herverkiezing van Donald Trump is de voortzetting van de Amerikaanse steun aan Oekraïne zeer onzeker geworden.
Achter de schermen klinken al langer duidelijk geluiden van oorlogsmoeheid uit delen van de Europese Unie. De EU gaf de afgelopen duizend dagen veel hulp aan Oekraïne, zelfs meer dan Amerika. Dat was vooral financiële steun, bijvoorbeeld om het land economisch draaiende te houden. Als het gaat om militaire steun levert Amerika juist veel meer.
Als de Amerikaanse steun wegvalt, zou de EU zijn bijdrages ruwweg moeten verdubbelen om dat op te vangen. Het is zeer de vraag of daartoe de politieke bereidheid bestaat.
Officieel is in de opstelling van de EU niets veranderd. Veruit de meeste partijen in het Europees Parlement willen Oekraïne blijven helpen. Europarlementariërs aan de uiterste rechter- en linkerkant koersen vooral op onderhandelingen over vrede.
In het Europees Parlement is voor de '1000 dagen-toespraak' van Zelensky een 'fotobooth' ingericht. Europarlementariërs kunnen op de foto met een bord "Wij steunen Oekraïne zo lang als nodig", in alle 24 officiële EU-talen. Die kunnen ze vandaag online zetten, als uiting van steun aan het land.
"Bij Zelensky zullen we weer applaus zien en solidariteit", zegt Dirk Gotink van NSC. "Dat is het makkelijke deel. Het moeilijke deel is als EU blijven leveren, zowel financieel als militair. Maar wat hebben we te bieden? Bijna 7 van de 10 gevechtsklare militairen in Europa zijn Amerikaans".
Een Europarlementariër van een van de middenpartijen die niet bij naam genoemd wil worden zegt: "Elke belofte van de Unie in de trant van 'de EU zal Oekraïne desnoods alleen wel op de been houden' is een valse belofte. We kunnen niets zonder Trump. Vandaag wordt dus vooral een gedenkmoment, verder niets."
Hoe anders was dat bijna duizend dagen geleden, toen Zelensky ook het parlement toesprak, vlak na de grootschalige Russische invasie. De spanning toen was om te snijden. Velen vroegen zich af of de president een week later nog in leven zou zijn, of door de Russen vermoord of verdreven.
Murw gebeuktToen was de zaal overvol, veel Europarlementariërs droegen blauw-gele kleding in de kleuren van de Oekraïense vlag om hun solidariteit te tonen. De Oekraïense tolk die de woorden van de president in het Engels vertaalde raakte overmand door emoties. Snikkend bracht hij de boodschap van Zelensky over.
Veel EU-taboes sneuvelden in de bijna drie jaar dat de oorlog duurt. Miljoenen Oekraïense vluchtelingen werden opgevangen, de unie gaf voor het eerst in haar bestaan wapensteun en er kwamen veertien sanctiepakketten tegen Rusland. Maar die daadkrachtige en eensgezinde houding staat inmiddels onder druk.
Was Zelensky destijds nog het hoofdprogramma, inmiddels lijkt zijn aanwezigheid in Brussel verplaatst naar de coulissen. Een optreden van de Oekraïense president is al lang niet meer "prime time". "Het Europees Parlement is murw gebeukt, de spanningsboog verslapt", zegt een andere Europarlementariër.
Een enkele Europarlementariër stelt openlijk dat hij wil ophouden met de steun aan Oekraïne, zoals de Italiaan Leoluca Orlando van de Groenen. Tegen de partijlijn in zegt hij dat steun volgens hem averechts werkt en de oorlog alleen maar verlengt. Hij noemt de Europese Unie daarom Oekraïnes "grootste vijand".
De afgenomen belangstelling voor Zelensky was ook zichtbaar op de laatste Europese top in Brussel. De Oekraïense president werd voorafgaand aan de top nog wel met de gebruikelijke eerbied ontvangen, maar de prioriteit lag voor de Europese regeringsleiders daarna bij lange gesprekken over migratie.
Die houding leidt tot frustratie bij de Baltische staten, die grenzen aan Rusland. "Onze strategie voor Oekraïne tijdens de eerste duizend dagen is mislukt", concludeert de Litouwse minister van Buitenlandse Zaken Landsbergis.
"We wilden vrede voor elkaar krijgen via de-escalatie, maar daar moet iets anders voor in de plaats komen. We moeten handelen vanuit kracht en wapens. Alle voorbehouden moeten van tafel".
nos.nl