Gezwicht voor het geld, nu in uitzichtloze situatie als krijgsgevangene in Oekraïne

Een stuk of twintig krijgsgevangenen staan opgesteld in twee rijen, langs de muur in een donkere koude gang van een Oekraïense gevangenis. De in slobberige blauwe pakken gestoken mannen zijn geen Russen, maar ze hebben wel aan de kant van de Russen gevochten. Ze komen vooral uit Nepal en Sri Lanka, maar ook uit Zuid-Amerika en Europa. Hun situatie is uitzichtloos.

De meesten hebben geen bezwaar tegen een gesprek met de pers. De Oekraïense bewakers stellen een warme kamer ter beschikking om met een aantal hen te praten, maar ze blijven niet bij het gesprek.

Wat de Oekraïense autoriteiten betreft mogen we hun gezichten laten zien, maar de Geneefse Conventie van 1949 zegt dat krijgsgevangenen beschermd moeten worden "tegen nieuwsgierigheid van het publiek".

Alleen maar helpen

Een gevangene verdiende in de wegenbouw in Nepal ongeveer 500 dollar per maand. "De prijzen zijn hoog, ik kan met dat inkomen niks sparen". Een 'broer' zei dat het Russische leger goed betaalde, 2000 dollar per maand, en dat het werk veilig was. "We gingen het Russische leger alleen maar helpen, met bevoorrading en in de keuken."

Dit was niet zijn eerste buitenlandse baan. In de Verenigde Arabische Emiraten had hij al in de bewaking gewerkt. Realiseerde hij zich wel dat dit verder ging? "Ja natuurlijk, iedereen weet dat het de taak van legers is om te vechten."

De Nepalees zegt dat in zijn contract stond dat hij een training zou krijgen van ten minste 105 dagen. Maar binnen 20 dagen moest hij al naar het front, op 1 december van 2023. Hij werd naar de Zuid-Oekraïense provincie Zaporizja gestuurd, een van de plekken waar het hardst wordt gevochten. "Dus ze hielden zich niet aan hun eigen regels," zegt de Nepalees verontwaardigd over de Russen.

Gewond

Het ging meteen fout. "We vielen aan met vijftien Nepalezen, een paar Afrikanen en wat lokale mensen." De Oekraïners sloegen terug met drones. Enkele dagen heeft hij gewond op het slagveld gelegen, voordat hij krijgsgevangen werd gemaakt. Zijn verhaal is niet te controleren.

Of hij geslagen wordt? Dat komt voor. "Het hangt er vanaf wie je voor je hebt. Maar het eten is oké." De Nepalees spreekt van een 'zwarte droom'. Op eigen kosten vloog hij van Kathmandu naar Moskou. Van daaruit ging het vrijwel direct naar het zuiden. "Het ging allemaal zo snel." Van de Russen heeft hij nooit een cent gezien. Verder ziet deze gevangene er gezond uit en maakt hij een goed gestemde indruk.

Dat geldt niet voor een gevangene uit Sri Lanka. Die oogt kwetsbaar. Een klein kettinkje met de maagd Maria hangt zichtbaar uit zijn te grote gevangenispak. Het front heeft hij overleefd dankzij de Heer, meent hij. Deze man woonde al in Moskou voor hij tekende bij het Russische leger, omdat hij op Sri Lanka geen toekomst ziet voor zijn vrouw en kind.

Stookhout rondbrengen

In de Russische hoofdstad werkte hij dag en nacht in restaurants en hotels. "Maar onze visa liepen af, toch wilden we blijven, voor de toekomst van ons kind." Er was een oplossing: tekenen bij het leger. "Ze beloofden mij een paspoort." Dat leek veilig, omdat hij geen dienst zou hoeven doen aan het front. In de buurt van Donetsk hakte hij stookhout en bracht dat rond langs legerposten.

Op een dag verwondde een vallend houtblok zijn been. Dat betekende frontdienst. "Ik zei: ik ben gewond, maar een maat zei dat ik moest, omdat ze me anders wat zouden aandoen." De man kreeg een wapen en vijf magazijnen in zijn hand geduwd en moest gaan lopen, in de nacht. Ook hij werd geveld door drones.

Petro Jatsenko is een vertegenwoordiger van het Hoofdkwartier voor de Behandeling van Krijgsgevangenen: "Wij zitten niet te wachten op deze buitenlandse strijders. En hun landen lijken niet bereid ze terug te nemen. De Russen geven al niks om hun eigen gevangenen, laat staan dat ze deze mannen terugnemen."

Gevangenenruil

Jatsenko verwacht niet dat het snel tot een gevangenenruil zal komen met Nepalezen en Sri Lankezen. "Hun situatie is gecompliceerd. Het ziet ernaar uit dat ze hier zullen blijven tot het einde van de oorlog."

Dat is niet wat de Sri Lankees wil. Hij wil dolgraag terug naar zijn gezin in Moskou. Bij het afscheid drukt hij me een briefje in de hand met het telefoonnummer van zijn vrouw in Moskou. "Vertel haar dat het goed met me gaat."