Oekraïense gevangenen kunnen binnenkort kiezen: gevangenisstraf of vechten

Hoe moet Oekraïne op korte termijn aan 500.000 nieuwe rekruten komen? De vraag houdt het land al langere tijd bezig. Vandaag heeft het Oekraïense parlement ingestemd met een wet die het mogelijk maakt voor gevangenen om zich te melden voor militaire dienst. Als de wet van kracht wordt kunnen zij kiezen om het leger in te gaan, in ruil voor strafvermindering.

Het wetsvoorstel is een teken dat het niet goed gaat met het vinden van rekruten voor het Oekraïense leger. In december werd duidelijk dat de legertop voor dit jaar 500.000 nieuwe militairen nodig heeft. Ze moeten de tekorten in brigades aanvullen en de huidige troepen aflossen, die in veel gevallen al lange tijd aan het vechten zijn zonder verlof.

Via rechter

Op dit moment is het rekruteren van gevangenen of mensen met een strafblad volgens de Oekraïense wet niet mogelijk. Als president Zelensky de wet ondertekent komt daar verandering in.

'We hebben deze wet nodig omdat we een groot tekort aan militairen hebben', zegt onafhankelijk parlementariër Oleksiy Goncharenko. Hij is mede-initiatiefnemer van de wet.

"Gevangenen komen na tussenkomst van een rechter in aanmerking voor de regeling", vertelt hij aan de NOS. "Wie akkoord gaat, dient tot het einde van de oorlog in het leger. Heb je daarna nog een gevangenisstraf openstaan mag je die thuis uitzitten."

Voorstanders wijzen op de mogelijkheid tot rehabilitatie van criminelen, maar experts zijn er niet gerust op. "Toen ik las over deze wet gingen bij mij wel alarmbellen af", zegt Yvonne Donders, hoogleraar internationale mensenrechten aan de Universiteit van Amsterdam. Volgens haar sluiten mensenrechtenverdragen het rekruteren van gevangenen niet uit, maar stellen zij hier wel hoge eisen aan.

"In de gevangenis is sprake van een machtsverschil, een gevangene zit vaak in een kwetsbare positie, het is dus de vraag hoe vrijwillig deze keuze is. In hoeverre is er voldoende informatie beschikbaar om een goede keuze te maken? De kans dat ze een beslissing nemen gebaseerd op verkeerde informatie is aanwezig. Het woord vrijwillig is dus nogal relatief."

Wie wil?

Of er onder gevangenen veel animo is, is onduidelijk. In theorie is het mogelijk dat de oorlog nog jaren duurt. Daardoor zou het kunnen dat een gevangene bijvoorbeeld drie jaar moet vechten terwijl zijn gevangenisstraf nog maar een jaar duurt.

Maar interesse is er wel, merkten journalisten van Radio Free Europe/Radio Liberty een paar weken geleden. Ze spraken met een gevangene die zo'n deal wel zag zitten. "Als ik een contract kan tekenen in plaats van mijn tijd hier uitzitten, ga ik liever vechten", zegt Andrie, die vast zit voor drugssmokkel. "Hoe ben ik van nut in de gevangenis als ik ook een gevechtseenheid kan dienen?"

Wie wel en wie niet?

Niet alle gevangen komen in aanmerking voor de regeling. Mensen die veroordeeld zijn voor moord, verkrachting, terrorisme of het in gevaar brengen van de nationale veiligheid zijn uitgesloten. Dat geldt ook voor mensen die zijn veroordeeld voor dronkenschap achter het stuur.

Volgens de onderminister van Justitie gaat het potentieel om een groep van zo'n 26.000 gevangenen, ruim de helft van alle gedetineerden. Daarnaast zou een groep van zo'n 50.000 Oekraïners met een strafblad in aanmerking komen voor rekrutering, die zijn nu nog vrijgesteld van mobilisatie.

Wagner en het Russische leger

De wet doet denken aan Russische praktijken. Anderhalf jaar geleden kwamen de eerste berichten dat Rusland nieuwe rekruten werft in gevangenissen. Bekend zijn de bezoeken van Jevgeni Prigozjin, oud-leider van het Wagner-huurlingenleger. Degenen die tekenden bij Wagner of het leger werden vaak in speciale bataljons naar het front gestuurd.

Zo rekruteerde Wagner-leider Prigozjin gevangenen in september 2022:

Parlementariër Goncharenko stelt dat we de Oekraïense wet niet met de Russische praktijk is te vergelijken: "Rusland stuurt moordenaars, kannibalen en verkrachters naar het front. Dat is bij ons niet toegestaan. Alleen kleine criminelen komen in aanmerking voor deze regeling."

Ook het verschil in toezicht is belangrijk. Onafhankelijke VN-waarnemers hebben toegang tot Oekraïense gevangenissen, maar niet tot die in Rusland. Op die manier kan de vrijwilligheid beter worden gecontroleerd.

Wet vs. praktijk

Gevangenen naar het front sturen is niet nieuw. Hoogleraar Donders wijst erop dat ook India en sommige Amerikaanse staten gevangenen de optie geven om te dienen in het leger. "Het is niet zo dat dit nergens voorkomt, maar het is moeilijk om te vergelijken. Je moet daarvoor niet alleen naar de letter van de wet kijken, maar ook naar de praktijk. Hoe pakt die uit? Er gaan veel verhalen rond van Russische gevangenen die gerekruteerd zijn met mooie verhalen waarvan de praktijk anders uitpakt."

Hoe de gevangenen in het leger zullen dienen is nog niet duidelijk. Volgens Goncharenko is het aan het leger om dat te bepalen, nadat de rechter het verzoek heeft goedgekeurd.